Veit du kva stress er?

”Hva er stress?”

Stress er eit stadig aukande problem og aktuelt tema i verden i dag, der alt skal gå fortare, meir efffektivt og betre. Mange mennekse lever under eit kjempe press til dagleg. Kva for press det er varierar i frå verdsdel til verds del. Somme er stressa av liten tilgang på vatn, andre grunna tidsfristar, medan andre igjen opplever naturkatastrofer. Som vi skal sjå inngår alle desse faktorane i stress. Hovudvekta av denne oppgåva vil omhandle dei vestlege deimensjonane av stress, og dermed er dei ikkje relatert til prmærbehov som mat og husly.

Då denne oppgåva er særs vid er det naudsynt å kome med ei avgrensing for å kunne rekkje over. Til dømes kunne det ha vore særs interessant å sett på kva tiltak ein har for å takle stress, men for at oppgåva ikkje skal bli for omfattande, ser eg meg nødt til å utelukke det. Eg vel å lage fleire delspørsmål som eg skal svare på undervegs, og til saman vil desse teikne eit bilete av kva stress er i psykologisk samanheng. Den første delen av oppgåva blir då desse spørsmåla samt viktige definisjonar. Hovuddelen blir å svar på desse spørsmåla, samt å utdjupa dei definerte omgrepa, medan eg avsluttningsvis peiker på faktorar som gjer ein sårbar eller resistent mot stress.

Problemstillingar
Kva er stress? Kva stressar oss? Kan vi måle stress? Korleis responderar vi på stress? Kva gjer stress med oss?

Definisjonar
Helsepsykologien fokuserar på faktorar som påverkar helsa, samstundes som den er oppteken av å måle positive og negative faktorar for helse.

Stress er eit mønster av kognitive vurderingar, fysiologiske responsar og atferdsmessige tendensar som oppstår som eit svar på ubalanse mellom situasjonens krav og resursane ein har tilgjengeleg.

Stressors, eller stressfaktorar, er psykologisk og/eller fysiologisk stimuli som gjer at ein får ein kjensle av å være stressa, i stor eller liten grad.

Kva er stress?
Stress blir sett på som fleire ulike ting, anten som stimuli, respons eller som eit samspel mellom organsimen og miljøet. Eg vil i denne oppgåva ta utganspunkt i at stress blir sett på som eit samspel mellom person og situasjon. Som ei følgje av dette er definisjonane farga av denne ståstaden.

Kva stressar oss?
Stressfaktorar er stimuli, det være seg psykologiske eller fysiologiske, som set press på oss eller som truar vår velvære og som krever at vi tilpassar oss på ulike måtar. Det er altså desse som gjer mennesket stressa. Stressfaktorane varierar i storleik og kor alvorlege dei er. Den minste formen for stressfaktor er det ein på engelsk omtalar som micro stressor. Dette er små stressfaktorar ein opplevar kvar dag, og som er langt i frå usunne. Eit døme kan vera at ein vert lit setressa av at ein må rekkje bussen. Større stressfaktorar omtalar ein på engelske som major negative events, eller store negative hendingar på norsk. I denne kategorien fell tap av ein kjær, dødsfall, fisko i på jobb eller skule, ein kraftig sjukdom eller å være offer for ei valdshandling. Alle desse krevjer mykje av mennesket for at det skal kunne takle det på ein sunn måte. Ein må ofte jobbe hardt for å komme igjennom det. Chatastrophic events, eller katastrofale hendingar er ofte uventa, svært store og mange menneske er innvolvert. Her finn ein traumatiske opplevingar, naturkatastrofer, terrorhandlingar, misshandling, tortur og liknande.

Kan vi måle stress?
Det er ikkje mogleg å bruke instrument for å måle kor trist eller tragsik noko blir opplevd inne i hovudet til folk. Dersom ein veit at ein person har vore igjennom ei naturkatastrofe er det ein ting. Veit ein derimot ingenting må ein basere seg på sjølvrapporteringsskjemaer for å måle stress. Ein set opp fleire ei liste med stressfaktoarar og ber vedkommande svare på om han/ho har opplevd noko av dette, til dømes dei siste 3 månadane, for så å rangere dei etter kor stressande desse hendingane var. Deretter blir dei bedt om å rangere den aktuelle situasjonen på ein skala. Ut i frå dette kan ein lage ein skala for dei ulike hendingane, med ei oversikt over kor stressande dei var.

Korleis svarar vi på stress?
Kroppen sin respons på stress kan delast inn i tre delar, kognitiv, fysiologisk og atferdsmessig respons.

Den kognitive responsen handlar å ta ein heilskapelg vurdering av situasjonen. Først tar ein stilling til kva for ein stressor ein har med å gjere og kva som må til for å takle denne. Steg nummer to er å stikke fingen i jorda og sjå kva ressurser ein har til disposisjon. Så gjer ein eit annslag over kva konsekvensane kan bli, både positive og negative. Når dette er gjort vert situasjone vurdert opp i mot kva den betyr for vedkommande personleg, kva vil resutatet av dette ha å seie for meg?

Sjølv om den kognitive delen er den som kjem i gang, er det ein interaksjon mellom den og den fysiologiske delen. Det sansane fortel oss kan få oss til å revudere situasjonene. Dersom hajrta hamrar, og ein svettar og skjelv, kan dette tyde på at situasjonen er svært sterssande. Hans Seyle var ein pioner med si forsking på kroppslege responsar til stress. Han hevda at kroppen auka aktiveringsnivået så for den kjennte på stress, dette for å auke vår evne til å ”forsvare seg”. Dette er den første fasen i ein modell han kalla general adaption syndrome. Aukinga av aktiverings nivået skjer grunna ei aktivering av det sympatiske nervesystemet slik at det vert sluppe ut stresshormoner frå det endokrine nervesystemet. Fase to er det han omtalar som motstand. No mobileserar kroppen alt for å stå i mot, og det endokrien nervesystemet fortsetter å pumpe ut stresshormoner. Dersom stresset ikkje går over kjem ein inn i fase tre, utmattelsen. Kroppen har ”gitt opp”, og ein er svært sårbar. Dersom ein ikkje kjem seg ut av denne fasen kan ein kollapse og i verste fall dø.

Den atferdsmessige biten er rett og slett kva vi føretek oss på bakgrunn av den kognitive vurderinga og den fysiologiske aktiveringa. Ein kan føreta feilvurderingar på den kognitive biten, og kroppen kan overreagere fysiologisk. Ei feilvurdering vil føre til at ein anten blir for stressa eller for lite stresse og dermed takler situasjonen dårlegare enn det ein hadde gjort dersom ein hadde gjort ei korrekt vurdering. Nettopp dette er med på å gje oss ein peikepinn på kvifor folk så ofte responderar totalt ulikt i relativt identiske situasjonar.

Kva gjer stress med oss?
Ein kan lettast sjå kva effekt stress har på folk etter katastrofale hendingar. Somme stressfaktorar er så traumatiske at dei kan var i mangfoldige år, til døme holocaust. Meir vanlege negative stressfaktorar påverkar og folk. Denne formen for stress er ofte forbunden med angst, depresjon og ulukkelegheit.

Fleire forskarar har påvist at det er ein samanheng mellom stress og sjukdom. Sjukdommane kan variera i frå influensa til kreft og hjerte og kar sjukdommar. Etter eit jordskjelv i California auka antalet på folk som døde av hjerteinnfarkt drastisk. Andre stressfaktorar verkar og inn på helsa. Det visar seg at dødsraten bland gamle enkjer og enkjemenn aukar kraftig i månaden etter at er ektefellen død. Stress kan og bidra til at folk gjer ting som aukar sjanse for sjukdom og ulikker. Eit døme kan vera ekstrem overtidsarbeid.

Betydeleg bevis hevdar at stress kan svekke imunforsvaret. Forskarar følgde studentar over ein periode på eit år. Under eksamnes periodane tok dei blodprøvar og målte immuncelle aktiviteten. Det viste seg at ved kvar eksamen var immunforsvaeret svekk, noko som igjen hang saman med sjansen for å blir sjuk. Ikkje berre skule og jobbstress kan føre til svekka immunforsvar men og stress som følge av personlege konfliktar. I eit studie av kvinner som mista ektefellen fann dei det same resultatet som hjå eksamens elevane; immun celleaktiviteten var kraftig svekka.

For å svare på denne oppgåva delte eg oppgåveteksten opp i minder underspørsmål. Ved å svare på desse har eg no forklart kva stress er, kva det er som stressar, om vi kan måle stress og korleis vi responderar på stress, samr kva stress gjer med oss. Til saman gjer dette eit heilskapleg bilete av kva stress er i psykologi faget. Dette ville vøre ein fin bakgrunn for å skrive om korleis ein skal takle stress, men då dette ville blitt for omfattande utelot eg det.